ความเชื่อคู่ความรู้ป่าคู่สุขภาพ : การใช้ประโยชน์สมุนไพรจากป่าชุมชนดงคำเฮือ อำเภอท่าอุเทน จังหวัดนครพนม ประเทศไทย

บทคัดย่อ

            ภูมิปัญญาด้านการใช้สมุนไพรรักษาเป็นอีกทางเลือกหนึ่งที่ได้รับการพิสูจน์ทางการแพทย์ที่สามารถนำมาใช้รักษาควบคู่กับการแพทย์แผนปัจจุบันได้องค์ความรู้ของหมอยาพื้นบ้านเกิดจากการสั่งสมประสบการณ์ สืบทอดกันมานานบนพื้นฐานความเชื่อ และระบบวัฒนธรรม ภูมิปัญญาด้านการรักษาจากอดีตที่ผ่านมาจนปัจจุบัน การพึ่งพาตนเองด้านสุขภาพของหลายๆ ชุมชนในภาคตะวันออกเฉียงเหนือยังคงพึ่งพิงใช้ประโยชน์จากป่าและสมุนไพร บทความนี้มุ่งนำเสนอการใช้ประโยชน์จากป่าชุมชุนทั้งในด้านการเป็นพืชสมุนไพรบนฐานความเชื่อ ความรู้ของหมอยาและคนในชุมชน โดยการศึกษานี้มีวัตถุประสงค์เพื่อรวบรวมพืชสมุนไพร ที่มีพื้นที่ ด้วยกระบวนการมีส่วนร่วมกับชุมชน โดยการสำรวจพันธุ์พืชในป่าชุมชนที่เป็นตัวแทนระบบนิเวศ ดำเนินการเก็บรวมรวมข้อมูลในช่วงเดือนกันยายน 2561-สิงหาคม 2562 โดยลงพื้นที่สำรวจ 3 ครั้ง ในเดือนกุมภาพันธ์ มีนาคม และกันยายน พ.ศ.2562 การร่วมสำรวจพื้นที่ป่าชุมชนมีประชาชนบ้านคำไฮ (ผู้ใหญ่บ้าน) และปราชญ์ชาวบ้าน (หมอยา) จำนวน 16 คน จากนั้นได้จัดเวทีคืนข้อมูลชุมชนและสัมภาษณ์เชิงลึก (indebt interview) ด้านการพึ่งพิง หรือใช้ประโยชน์ป่าชุมชน โดยหมอยาและประชาชนทั่วไป จำนวน 24 คน ในช่วงเดือนสิงหาคม 2562 และ กุมภาพันธ์พ.ศ.2563 พบว่า ความหลากหลายทางชีวภาพพื้นที่ป่าชุมชนดงคำเฮือ ตำบลรามราช อำเภอท่าอุเทน จังหวัดนครพนม มีความหลากหลายของพืชสมุนไพรที่เป็นยา อาหาร และเครื่องหอม จำนวน 59 ชนิด สมุนไพร 33 ชนิดที่หมอยามีองค์ความรู้ในการใช้ประโยชน์ทางยา และสมุนไพร 6 ชนิด ที่ไม่ทราบประโยชน์ทางยา ด้านความเชื่อในวิธีการเก็บหาพืชสมุนไพรคือกุศโลบายของการคงไว้ การรักษา การขยายพันธุ์พืชสมุนไพร โดยก่อนขุดสมุนไพรหมอยาจะมีบทพูดกับเจ้าที่ป่าทุกครั้ง และมีความเชื่อว่าการไปขุดสมุนไพรเป็นการไปขอยา ดังนั้นจึงไม่มีการตั้งราคารักษา องค์ความรู้หลักด้านการใช้พืชสมุนไพรเพื่อปรุงยาการรักษาโรค ได้แก่ ยาบำรุงเลือด ยาบำรุงกำลัง ยาแก้ปวดหัวเข่า ยาแก้ท้องอืดท้องเฟ้อ