การสร้างแรงจูงใจให้เกิดเมตตาในสังคมไทยตามหลักพุทธธรรม

บทคัดย่อ

บทความนี้  มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาหลักคำสอนของพระพุทธเจ้า เรื่องการแผ่เมตตา ซึ่งเป็นหลักธรรมที่สำคัญประการหนึ่งมีลักษณะเป็นนามธรรม ซึ่งเป็นอานุภาพของ ความรักแท้ ในการสร้างคุณธรรมอันยิ่งใหญ่ การแผ่เมตตา เป็นสิ่งที่โบราณบัณฑิตทั้งหลายปฏิบัติต่อกันมาตามลำดับ เพราะเห็นประโยชน์ว่า การแผ่เมตตานี้จะทำให้ผู้ปฏิบัติเป็นประจำมีจิตใจอ่อนโยน เยือกเย็นลงได้ และทำให้มองเห็นว่าการที่มนุษย์หวังดีต่อกันนั้นเป็นทางนำให้โลกเกิดสันติสุขได้ 

การแผ่เมตตานั้น เป็นหลักคำสอนและข้อปฏิบัติที่สำคัญ ประการหนึ่งของพุทธศาสนา ปรากฏอยู่ในชุดพรหมวิหารธรรมซึ่งประกอบด้วยเมตตา กรุณา มุทิตา อุเบกขา ถือว่ามีความพิเศษแตกต่างจากพุทธธรรมชุดอื่น ๆ เพราะสามารถแผ่ขยายออกไป ส่งให้ไปถึงสรรพสิ่งแบบไร้ขอบเขต ไร้ข้อจำกัด ซึ่งมีแนวทางการปฏิบัติอยู่ 3 ลักษณะ ได้แก่ การแผ่ไปโดยไม่เจาะจง (อโนธิโสผรณา) การแผ่ไปโดยเจาะจง (โอธิโสผรณา) และการแผ่ไปสู่ทิศทั้งหลาย (ทิสาผรณา) ด้วยเหตุนั้น การแผ่เมตตาจึงมีวิธีปฏิบัติที่หลากหลายทั้งในเชิงลบ เช่น แผ่ให้แก่คนที่เป็นศัตรูกัน หรือ ในเชิงบวก ได้แก่ แผ่ให้แก่ตนเอง ตลอดจนสิ่งทั้งหลายทั่วสากลจักรวาล ครอบคลุมทุกมิติตั้งแต่ทุคติภูมิ มนุษย์โลก เทวโลก จนกระทั่งถึงพรหมโลก

ชาวพุทธในสังคมไทยนั้นจะคุ้นชินกับการแผ่เมตตาและปฏิบัติกันอยู่เนื่องนิจในชีวิตประจำวัน ทั้งพระสงฆ์และฆราวาสและ เช่น หลังจากเสร็จสิ้นการทำวัตร สวดมนต์ มักจะจบลงด้วยการแผ่เมตตา เสมอ การสวดมนต์ให้ประเทศไทย สวดมนต์ข้ามปีต้อนรับศักราชใหม่ ซึ่งนิยมจัดกันตามสถานที่ต่าง ๆ สำนักปฏิบัติวิปัสสนากรรมฐานทั้งหลาย ตลอดจนวัดทุกแห่งทั่วสังคมไทยที่เปิดโอกาสให้ พุทธศาสนิกชนได้ฝึกอบรมจิตใจ เจริญภาวนา ก็ไม่ละเลยจากการแผ่เมตตา หรือตามโรงเรียนต่าง ๆ หลังจากเคารพธงชาติและไหว้พระสวดมนต์เสร็จสิ้นแล้ว ก็ส่งเสริมให้เด็กนักเรียนกล่าวบทแผ่เมตตา เสมอ กล่าวได้ว่า การแผ่เมตตา ได้รับการปลูกฝังตั้งแต่เด็กจนเติบโตเป็นผู้ใหญ่ การแผ่เมตตายังนำไปประยุกต์ใช้ในการช่วยเหลือผู้ป่วยอีกด้วย